طرح توجیهی چیست؟
طرح توجیهی یا به تعبیری مطالعات امکان سنجی تجزیه و تحلیلی عمیق، بی‌طرف و هدفمند روی ایده کسب و کار یا پروژه مورد نظر سرمایه‌گذار و تیم کارآفرین است که به منظور بررسی نتایج و خروجی‌های کسب و کار در مقابل نتایج مورد انتظار صورت می‌گیرد. طرح توجیهی با به تصویر کشیدن اجزاء و بخش‌های مختلف کسب و کار، امکان برطرف شناسایی و برطرف نمودن مشکلات احتمالی را پیش از وقع آنها فراهم می‌کند. طرح توجیهی با به نمایش درآوردن نقاط ضعف و قوت پروژه پیش رو، مشخص می‌نماید که چه بخش‌هایی بدون مشکل قابل پیاده‌سازی است، چه بخش‌هایی نیاز به اصلاح و یا تغییرات اساسی و چرخش دارد. مهمتر اینکه مطالعات امکان سنجی مشخص می‌نماید که چه منابعی، به چه میزان و در چه مقاطع زمانی در فاز ساخت و توسعه این منابع مورد نیاز است تا پروژه با موفقیت اجرا شود.
نوشتن طرح توجیهی و مطالعات امکان سنجی
از آنجاییکه سرمایه‌گذاری به معنی تخصیص میزان محدود و مشخصی از منابع بوده و این امر مشخصاً مستلزم صرف هزینه (هزینه فرصت، هزینه سرمایه، ...) است، به منظور ایجاد حد قابل قبولی از اطمینان در خصوص دستیابی به اهداف مورد نظر و نتایج مطلوب و همچنین شناسایی ریسک‌های مربوطه و نهایتاً اتخاذ تدابیر و راه‌کارهای مقتضی به منظور افزایش بهره‌وری و پوشش ریسک‌های شناسایی شده سرمایه گذاری، مطالعات امکان سنجی به عنوان بخشی از مشاوره سرمایه گذاری صورت می‌گیرد و طرحی به عنوان طرح توجیهی نگارش و به گروه‌های ذینفع گزارش می‌گردد.
بدین ترتیب دو کارکرد اصلی برای طرح توجیهی متصور است، نخست اینکه نقشه راه در خصوص کم و کیف و چگونگی دستیابی به اهداف مرحله‌ای انجام پروژه، برای سرمایه‌گذار فراهم گردد و دیگر اینکه مقرون به صرفه‌ترین و مناسب‌ترین راهکار و فناوری، برای تأمین اهداف مذکور شناسایی و به منظور بهره‌گیری پیشنهاد گردد.
طرح توجیهی (مطالعات امکان سنجی) در ایران نیز معمولاً طبق توصیه UNIDO بنا به تشخیص سرمایه گذار و یا الزام نهاد مالی تأمین کننده بخش عمده بودجه پروژه، توسط مشاوران معتبر و تأیید شده با حفظ بی طرفی تهیه می‌گردد. نگارش طرح توجیهی توسط کارشناس مشاور بی طرف، سطح قابل اتکایی از واقع‌گرایی را در تدوین طرح و انعکاس نکات ضعف و قوت سرمایه‌گذاری پیش رو ایجاد می‌نماید، که طبعاً برای سرمایه‌گذار و نهاد مالی تأمین کننده اهمیت بسزایی خواهد داشت. در این موارد شناسایی نیازها و الزامات پروژه، تحقیقات و ارزیابی بازار و شناسایی مناسب‌ترین فناوری جهت تأمین اهداف مورد نظر، مهمترین بخش‌های این مستند را تشکیل می‌دهد. در تدوین يك طرح توجیهی در پي‌آنيم تا با شناسايي و تحليل گزينه‌های متنوع فني، اجرايي و ارزيابي‌های اقتصادی و مالي، گزينه‌ها و همچنین ملاحظات اجتماعي سرمايه‌گذار، مناسب‌ترين گزينه تأمین کننده نياز را انتخاب نماییم.
به این ترتیب انتخاب مشاور معتبر و معتمد، به منظور نگارش طرح توجیهی یکی از مهمترین تصمیمات سرمایه‌گذار خواهد بود. انتخابی که احتمالاً با معیارهایی همچون تجربه، صداقت، دانش و توانایی علمی، شناخت صنعت مورد نظر، حسن شهرت و توانایی انجام پروژه در بازه زمانی و بودجه مورد نظر سرمایه‌گذار به نتایج رضایت‌بخش‌تری منتهی شود.
آنگونه که تشریح شد برنامه پروژه كه شامل تعریف پروژه، ابعاد و اهداف آن، تعيين محل اجرا، ظرفيت يا وسعت، محدودة كار، منابع لازم، فناوری مناسب، روشهای انجام كار، بودجه و زمانبندی پروژه و به ويژه نحوه تامين منابع مالي می‌باشد؛ محصول و نتیجه مطالعات امكانسنجي است، که در قالب طرح توجیهی نگارش می‌شود. تعریف پروژه از این منظر حائز اهمیت است که گاهاً تعریف پروژه خود نوع و میزان منابع مورد نیاز را تا حدود زیادی مشخص می‌نماید. شناسایی منابع مورد نیاز به خودی خود از غافلگیری در حین انجام پروژه جلوگیری می‌نماید. به همین جهت مطالعات امكان سنجي پروژه را گاهي علاوه بر طرح توجيهي، برنامه ريزی، طرح شناسايي و يا مطالعات پيش سرمايه گذاری نيز مي‌نامند. با توجه به اهميت مطالعات امكان سنجي پيش از سرمايه گذاری در عین زمان‌بری و هزينه‌بر بودن اين مطالعات، معمولاً اين مطالعات در چند مرحله انجام می‌شود تا موجب غربال كردن گزینه‌های جایگزین برتر شده و نهايتاً مطالعه مبسوط و امكانسنجي نهايي قبل از اقدام قطعي به سرمايه گذاری، فقط روی طرح توجیهی نهايي صورت پذيرد. مطالعات امكانسنجي ممكن است بر اساس پیچیدگی و اهمیت نتایج طرح در سه مرحله شناسايي امكانات، پیش امكان سنجي و امكانسنجي نهايي صورت پذيرد. مرحله شناسايي امكانات را در مرحله قبل از تهيه طرح و يا در مرحله مطالعات بنيادی توسعه و حاصل مطالعات آمايش سرزمينی، مطالعات منطقه ای و ... تعريف مي‌نمايند. در چنين مرحله‌ای معمولاً زمينه‌ها و فرصتهای سرمايه گذاری با توجه به مزيتهای منطقه‌ای از جهات طبيعي و اجتماعي از يكسو و تقاضا از سوی ديگر و رعايت ملاحظات كلي امنيتي، سياسي، زيست محيطي و فرهنگي تعيين و معرفي مي‌گردند. در نظام‌های مبتني بر برنامه‌ريزی متمركز نظیر کشور ما معمولاً اينگونه مطالعات توسط دولتها صورت مي‌گيرد، تا مبنا و راهنمای گزينش طرحهای سرمايه‌گذاری توسط بخش دولتي و خصوصي قرار گيرد. در حالیکه در اقتصادهای آزاد که برنامه‌ريزی متمرکز بدين سان صورت نمي‌پذيرد تعيين تقاضا در پرتو مطالعات بازار صورت مي‌گيرد. و لذا مطالعات امکان‌سنجي حداقل در محور مطالعات تقاضا و تعيين ظرفيت و منطقه ايجاد طرح در اين در نظام با يکديگر متفاوت هستند.
چارچوب و سرفصل نوشتن طرح توجیهی و مطالعات امكان سنجي
بدنه طرح توجیهی شامل تمامی جنبه‌های عملیاتی پروژه و نحوه تأسیس و استقرار پروژه در محل جانمایی می‌باشد. این موارد شامل تجزیه و تحلیل بازار و صنعت مورد نظر در کنار تحلیل منابع و مصارف مالی می‌باشد. اصلی ترین بخش‌های طرح توجیهی شامل ابنیه و ساختمان، تأسیسات، ماشین آلات و تجهیزات، نیروی انسانی، هزینه‌های تولید و قیمت گذاری هستند. با پرداختن به این جوانب می‌توان دریافت که انجام و پیشبرد پروژه مورد نظر تا چه اندازه مقرون به صرفه است. اگر چه چارچوب و سرفصل مطالعات امكان سنجي تقريباً یکسان است، ليکن از آنجا که حدود نوع و دقت اطلاعات در مراحل انجام اين مطالعه تغيير مي‌کند و یا انگیزه‌های متفاوتی نظیر راه‌اندازی کسب و کار جدید، توسعه کسب و کار موجود، تغییر فرآیندها و رویه‌های عملیات، تغییر جدی تأسیسات و جانمایی ماشین آلات و یا ادغام و تملیک با کسب و کار دیگر علت نگارش طرح توجیهی است، ممکن است اين مطالعات در بيش از يک مرحله و تحت عناوين پيش مطالعه امکان‌سنجي، امکان سنجي اوليه و امکان سنجي نهايي صورت پذيرد. سرفصل‌های عمومی را می‌توان به صورت زیر شمرد...
- سابقه و تاريخچه طرح: شامل باني يا بانييان طرح، تاريخچه و هزينه مطالعات و نتيجه بررسي‌هايي كه قبلاً انجام شده است.
- بازار و ظرفيت كارخانه: بررسي بازار و تقاضا، پيش بيني فروش و بازاريابي، برنامه توليد انواع محصولات و ظرفيت كارخانه.
- مواد اوليه و نهاده‌های مورد نياز: مواد اوليه و نهاده‌های مورد نياز و محل و نحوه تامين آنها شامل مواد خام، مواد نيمه‌ساخته، مواد كمكي، ملزومات كارخانه، آب، برق و گاز و ...
- موقعيت و محل كارخانه: باتوجه به دسترسي به مواد اوليه و به ويژه راه‌های ارتباطي و امكان‌پذير جذب نيروی ماهر صورت مي پذيرد.
- طراحي پروژه: شامل تعريف و تعيين دامنه (محدوده پروژه)، فناوری و روشهای مختلف توليدو تجهيزات مربوطه اعم از توليد ، كمكي و خدماتي و قطعات يدكي، و انواع ساختمانها با زيربناهای لازم، زمين و محوطه بهمراه برآوردهای تقريبي از هزينه‌های سرمايه‌ای تأمين تجهيزات و كارهای ساختماني به تفکيک.
- برآورد هزينه: سازمان كارخانه و برآورد هزينه‌ها سربار توليد، فروش و اداری
- برآورد نيروی انساني بهره‌برداری: اعم از كارگر و كارمند با توجه به طبقه بندی مهارتي و برآورد هزينه مربوطه.
- برنامه‌ريزی اجرای پروژه: شامل برآورد از هزينه‌های اجرای پروژه به همراه جدول زمانبندی آن.
- ارزيابي مالي و اقتصادی: شامل مجموع هزينه‌های سرمايه گذاری اعم از ثابت و سرمايه درگردش، منابع تامين مالي، هزينه توليد به تفکيک ثابت و متغير، ارزيابي اقتصادی (سودآوری) در ابعاد خرد و كلان شامل دوره و نرخ بازگشت سرمايه، نقطه سربسر ، تأثيرات طرح در ايجاد اشتغال و غيره.
اين مطالعات كه با يك طرح شماتيك از كارخانه نيز همراه است وجاهت و امكانپذيری مقدماتي از سرمايه گذاری را ارائه مي نمايد.
رایج ترین نرم‌افزارهای مورد استفاده در تدوین طرح توجیحی، مطالعات امکان سنجی و ارزیابی اقتصادی، کامفار نسخه ۳ و مایکروسافت اکسل می‌باشد. سرمایه‌گذاران محترم می‌توانند سوالات خود را با بخش پشتیبانی در میان گذاشته و یا با تماس با مشاوران ما نسبت به چگونگی فرآیند انجام مطالعات امکان سنجی توسط گروه اگست آشنا شوند.
